Hiligaynon
A domestic animal (chiefly buffaloes, cattle and horses); live-stock.
Hiligaynon
Spread, distributed, dispersed over a large area with considerable distances between; to be spread or distributed, etc. Alaká-ak or nagaalaká-ak ang mga háyop sa latagón, ang mga gál-um sa lángit, etc. The cattle are scattered over the open country, the clouds are distributed over the sky, etc. Alaká-ak gid lámang ang mga baláy dídto sa bakólod. The houses there on the hill are widely spaced. (see aták-aták).
Hiligaynon
News, information, notice, communication; to notify, inform, report, communicate. Anó ang mga balítà nga bág-o? What is the latest news? May balítà balá? Is there any news? Nabalitáan kamí sang kamatáyon ni Fuláno. We were informed of N.N.'s death. Ginbalitáan kamí níla sang maáyo nga pagabút níla dídto. They notified us of their safe arrival there. Ibalítà mo sa íla ang kamatáyon ni Fuláno or ibalítà mo sa íla nga napatáy si Fuláno. Inform them of the death of N.N. or that N.N. is dead. Ginpabalitáan sang Diós ang mga manugbántay sang mga háyop sing isá ka ánhel. God sent a message to the shepherds through an Angel. Pinabalitáan níya kamí sa isá ka hatud-dulús sang maáyo níya nga kapaláran. He sent us word by telegram of his good luck. (see pahibaló, pasáyod, pamáan).
Hiligaynon
Alarm, warning, signal or notice of danger from fire, thieves, water, etc.; to give a danger-signal or warning. May bálò nga--. The alarm is given that--. Ipabálò (ibálò) mo sa bánwa nga dirí siníng minurô nagakalamátay ang mga háyop. Send warning (give warning) to the town, that here in this village the domestic animals are dying off. Binalóan or ginbalóan sang búg-os nga bánwa ang amó nga nahatabô. The whole town was alarmed over that event. (see paándam, paálam).
Hiligaynon
Watch, guard, observer; to watch, guard, observe, supervise, take care of, look after, keep an eye on. Bantayí ang ákon baláy. Guard my house. Take good care of my house. Bantayán mo lang akó dídto sa únhan. Just keep on the look-out for me there further ahead. Binantayán níya ang íla mga gího. He observed, watched their movements. Ibántay akó dídto sang ákon karabáw, maís, humáy, etc. Watch for me there my buffalo, maize, rice, etc. Manugbántay siá sang mga háyop, sang mga karnéro, etc. He is a herdsman or cowherd, a shepherd, etc. Anhél nga manugbántay. Guardian Angel. (see panílag, tíid, paníid).
Hiligaynon
(H) To be-, become-, many, augment in numbers, increase, multiply. Nagdámò ang mga táo, háyop, etc. The people, cattle, became numerous. Kon buót ka nga magdámò ang ímo mga ábyan, tabángan mo sing malolóy-on ang mga nalísdan. If you wish to have many friends, compassionately assist those that are in trouble. Damóa ang mga mamumugón, bató, kawáyan, etc. Increase the number or get a large number of workmen, stones, bamboos, etc. Nadamóan or nadám-an akó sing mga páhò sa karón nga túig. This year I had many mangoes.
Hiligaynon
(Sp. parte) Part, portion, share, division; to divide, share out, partition. Partehón nínyo ang humáy. Divide the rice. Distribute it in portions. Ginpárte na níla ang mga háyop nga pinanúblì níla. They have divided amongst themselves the domestic animals which they inherited. Pilá ang ímo párte? What is your share? Pilá ka párte ang ímo? How many portions belong to you? (see báhin, huláy).
Hiligaynon
(H) See alapláag id. Alaplága or paalaplága ang mga karnero. Disperse the sheep. Ipaaláplag mo ang mga kánding sa kay Pédro. Get Peter to disperse the goats. Ang pagkakristiáno nakaaláplag na sa búg-os nga kalibútan. Christianity has now spread throughout the world. Yádtong bakólod naalaplágan sing madámù nga kahayópan. That hill has many farm animals scattered over it.